استعداد تحصیلی چیست

آزمون ورودی مقطع دکترا از سال 1390 در رشته­های مختلف به صورت نیمه متمرکز برگزار می­گردد. این آزمون شامل دو مرحله آزمون کتبی سراسری و مصاحبه حضوری می­باشد. در مرحله اول، داوطلبانی که امتیاز بیشتری کسب کنند، به تعداد چند برابر ظرفیت برای آزمون مصاحبه به دانشگاه­ها معرفی می­شوند. یکی از مواد امتحانی آزمون کتبی، “استعداد تحصیلی” است که مانند “زبان انگلیسی” بین همه رشته­ها، مشترک است.

“استعداد تحصیلی” یک درس و یا رشته خاص امتحانی نیست، بلکه ابزاری برای سنجش توانایی­های ذهنی و استعداد فرد جهت تحصیل در مقطع تحصیلات تکمیلی می­باشد. این آزمون دارای بخش­های مختلفی است که هریک، ابعادی از شخصیت فرد را می­سنجد. در این آزمون هوش، منطق، قدرت تجسم، سرعت عمل، تسلط داوطلب بر مبانی ریاضیات و نیز قدرت درک و تحلیل متون پیچیده و طولانی، مورد ارزیابی قرار می­گیرد. استعداد تحصیلی در اکثر کشور­ها با عنوان آزمون­های GRE و GMAT شناخته می­شود. این آزمون­ها در حد آزمون­های مانند TOEFL و یا IELTS شناخته شده است و شرکت در آن برای متقاضیان ادامه تحصیل در برخی رشته­ها یک ضرورت است.

آزمون استعداد تحصیلی در کنکور دکتری (نیمه متمرکز) وزارت علوم از ابتدا در 9 گروه آموزشی برگزار می­شد اما با حذف گروه­های آزمایشی تربیت بدنی(از سال 1393) و علوم پزشکی(از سال 1394)، در 7 گروه آزمایشی برگزار می­گردد.

لازم به ذکر است از سال 1397 به بعد چند گروه آزمایشی به کنکور دکترای تخصصی وزارت بهداشت نیز اضافه شد:

گروه آزمایشی گروه اول، گروه دوم و…

اهمیت درس استعداد تحصیلی

يكي از مواد امتحاني آزمون ورودی مقطع دکتری وزارت علوم و بهداشت، «استعداد تحصيلي» است که بین همه رشته­‌ها، مشترک است. هر چند ضریب این درس یک است، اما در سال­های اخیر در بین داوطلبانی که به واسطه کسب درصد مناسب در دروس تخصصی شانس بالایی برای قبولی در دانشگاههای تراز اول دارند، به محور مهم رقابت تبدیل شده است. جالب این است که معمولا درصد دروس تخصصی این دسته از داوطلبان به هم نزدیک نزدیک و خیلی رقابتی است اما در مورد استعداد تحصیلی برخی توانسته­اند با کسب یک درصد کاملا متفاوت، گوی سبقت را از رقبای خود بربایند و رتبه عالی کسب کنند. از طرفی اگر داوطلبی تست­های درس استعداد تحصیلی را پاسخ نداده باشد یا درصد او خیلی پایین باشد، بعضا در آزمون مصاحبه یک نقطه ضعف محسوب می­شود و در نظر برخی اساتید مصاحبه کننده امتیاز منفی در پی خواهد داشت. پس جدای از سهم این درس در آزمون کتبی، درصد بالای این درس می­تواند یک امتیاز مثبت برای مصاحبه به حساب بیاید. از این رو به همه عزیزانی که قصد جدی برای ادامه تحصیل در دانشگاههای برتر را دارند، توصیه می­کنیم برای درس استعداد تحصیلی برنامه جدی داشته باشند.

عوامل تعیین کننده درصد داوطلب در درس استعداد تحصیلی

کسب درصد بالا در درس استعداد تحصیلی مستلزم 3 اقدام مهم به شرح زیر است:

  • یادگیری تکنیکها و مفاهیم مبنایی هر مبحث
  • حل تست های متعدد
  • پی بردن به اشکالات در پاسخ به تستها و رفع نقاط ضعف

در این فرآیند 3 مرحله­ای حساس ترین مورد، حل تست­های متعدد است. همه ساله شاهد این هستیم که درصد بسیار زیادی از تست­های این بخش آزمون دکتری دقیقا مشابه تست­های سال­های گذشته است. البته نه لزوما در همان گروه امتحانی. بلکه ممکن است الگوی طرح سوالات استعداد تحصیلی بین گروه­های مختلف چرخش داشته باشد و مثلا سوالی که در گروه علوم انسانی آمده، سال بعد مشابه­اش برای گروه دیگری طرح شود. پس اگر ادعا کنیم در کسب درصد بالای استعداد تحصیلی مهم­ترین کار حل نمونه سوالات سال­های گذشته گروه­های مختلف است، ادعایی گزاف نخواهد بود.

اما نکته­ای که باید به آن دقت کرد این است که از تست­های سال­های گذشته که تعداد آنها بسیار زیاد است، برخی تست­ها مناسب نیستند. مثلا در هر آزمون تعدادی از سوالات به اصطلاح تله تستی هستند و کار کردن روی آنها به علت پیچیدگی غیر عادی و یا زمان­بر بودن توصیه نمی­شود.

همچنین هر چند ساختار سوالات استعداد تحصیلی در همه گروه­های آزمون دکتری وزارت علوم (به جز گروه فنی-مهندسی) و نیز در آزمون دکتری وزارت بهداشت کاملا یکسان است، اما از آنجا که موضوع متن سوالات درک مطلب در هر گروه متفاوت بوده و متناسب با رشته­های همان گروه امتحانی است، لذا تنها برخی سوالات این بخش برای تمرین مناسب هستند و بهتر است داوطلب در مبحث درک مطلب صرفا تست­های گروه آزمایشی خود و نیز متن­های عمومی و قابل فهم برای همه داوطلبان را تمرین کند.

از طرف دیگر سطح کلی سوالات در برخی سالها خارج از استاندارد متعارف بوده است بدین معنا که برخی سال­ها آزمون بیش از حد سخت یا آسان بوده است. پس همه سوالات سال­های گذشته برای تمرین مناسب نیستند.

در سال­های گذشته به داوطلبان آزمون دکتری توصیه اکید می­کردیم که حتما بعد از فراگیری تکنیک­های حل سوالات، نمونه سوالات گروه خود و سوالات مناسب و مرتبط سایر گروه­ها را حل کنند. اما این عزیزان در تعیین اینکه کدام دسته از سوالات گروه­های دیگر برای­ تمرین بیشتر مناسب هستند، احساس سردرگمی و بلاتکلیفی می­کردند. لذا بر آن شدیم تا در کتابی جدید، مجموعه­ای از سوالات استاندارد گروه­های مختلف را به همراه سوالاتی مناسب از منابع دیگر گردآوری کنیم تا داوطلبان عزیز بتوانند با آسودگی خاطر به حل سوالات بپردازند. این کتاب برای همه رشته­های آزمون دکتری وزارت علوم و بهداشت مناسب است. اما در مورد گروه فنی-مهندسی 3 بخش از سوالات­شان که با سایر گروه­ها مشترک است در این کتاب پوشش داده شده است.

ساختار آزمون استعداد تحصیلی در 8 گروه آزمایشی (همه گروه­ها به جز فنی-مهندسی) مشابه است. در این گروه­ها سوالات استعداد تحصیلی شامل 5 مبحث به ترتیب زیر می­باشد:

توجه داشته باشید در بخش اول، سوالات درک مطلب برای هر گروه آزمایشی از متن­های تخصصی مرتبط با همان گروه انتخاب شده است. لذا هرچند داوطلبان می­توانند از متن­های درک مطلب سایر رشته­ها به عنوان تمرین استفاده کنند، متن­های مرتبط با گروه آزمایشی خود را راحت­تر جواب خواهند داد.

در مورد بخش­های منطقی، تحلیلی و کمیتی، سوالات در همه گروه­ها مشابه است و عملا نوع سوالات، مستقل از گروه آزمایشی می باشد. لذا توصیه می­گردد داوطلبان در این بخش، سوالات سایر گروه­ها را نیز پاسخ دهند.

بخش تجسمی، مختص گروه فنی-مهندسی است و داوطلبان سایر رشته ­ها نیازی به مرور این بخش ندارند. داوطلبان گروه فنی-مهندسی به جای بخش منطقی، باید تجسمی را مطالعه کنند.

در مجموع می­توان گفت که به جز سوالات درک مطلب، و سوالات تجسمیِ گروه فنی-مهندسی، مابقی مباحث میان همه گروه­های آزمایشی خیلی مشابه است.

تعداد سوالات برای بخش­های مختلف آزمون در سال­های مختلف به صورت زیر بوده است:

سال 90

سال 91

سال 92

سال 93 تا الان

بخش اول: درک مطلب

10 سوال (3متن)

15 سوال (3متن)

10 سوال (3متن)

8 سوال (2متن)

بخش دوم: منطقی

10 سوال

15 سوال

10 سوال

7 سوال

بخش سوم: تحلیلی

10 سوال

15 سوال

10 سوال

8 سوال

بخش چهارم: کمی

10 سوال

15 سوال

10 سوال

7 سوال

تعداد کل سوالات

40

60

40

30