استعداد تحصیلی چیست
آزمون ورودی مقطع دکترا از سال 1390 در رشتههای مختلف به صورت نیمه متمرکز برگزار میگردد. این آزمون شامل دو مرحله آزمون کتبی سراسری و مصاحبه حضوری میباشد. در مرحله اول، داوطلبانی که امتیاز بیشتری کسب کنند، به تعداد چند برابر ظرفیت برای آزمون مصاحبه به دانشگاهها معرفی میشوند. یکی از مواد امتحانی آزمون کتبی، “استعداد تحصیلی” است که مانند “زبان انگلیسی” بین همه رشتهها، مشترک است.
“استعداد تحصیلی” یک درس و یا رشته خاص امتحانی نیست، بلکه ابزاری برای سنجش تواناییهای ذهنی و استعداد فرد جهت تحصیل در مقطع تحصیلات تکمیلی میباشد. این آزمون دارای بخشهای مختلفی است که هریک، ابعادی از شخصیت فرد را میسنجد. در این آزمون هوش، منطق، قدرت تجسم، سرعت عمل، تسلط داوطلب بر مبانی ریاضیات و نیز قدرت درک و تحلیل متون پیچیده و طولانی، مورد ارزیابی قرار میگیرد. استعداد تحصیلی در اکثر کشورها با عنوان آزمونهای GRE و GMAT شناخته میشود. این آزمونها در حد آزمونهای مانند TOEFL و یا IELTS شناخته شده است و شرکت در آن برای متقاضیان ادامه تحصیل در برخی رشتهها یک ضرورت است.
آزمون استعداد تحصیلی در کنکور دکتری (نیمه متمرکز) وزارت علوم از ابتدا در 9 گروه آموزشی برگزار میشد اما با حذف گروههای آزمایشی تربیت بدنی(از سال 1393) و علوم پزشکی(از سال 1394)، در 7 گروه آزمایشی برگزار میگردد.
لازم به ذکر است از سال 1397 به بعد چند گروه آزمایشی به کنکور دکترای تخصصی وزارت بهداشت نیز اضافه شد:
گروه آزمایشی گروه اول، گروه دوم و…
اهمیت درس استعداد تحصیلی
يكي از مواد امتحاني آزمون ورودی مقطع دکتری وزارت علوم و بهداشت، «استعداد تحصيلي» است که بین همه رشتهها، مشترک است. هر چند ضریب این درس یک است، اما در سالهای اخیر در بین داوطلبانی که به واسطه کسب درصد مناسب در دروس تخصصی شانس بالایی برای قبولی در دانشگاههای تراز اول دارند، به محور مهم رقابت تبدیل شده است. جالب این است که معمولا درصد دروس تخصصی این دسته از داوطلبان به هم نزدیک نزدیک و خیلی رقابتی است اما در مورد استعداد تحصیلی برخی توانستهاند با کسب یک درصد کاملا متفاوت، گوی سبقت را از رقبای خود بربایند و رتبه عالی کسب کنند. از طرفی اگر داوطلبی تستهای درس استعداد تحصیلی را پاسخ نداده باشد یا درصد او خیلی پایین باشد، بعضا در آزمون مصاحبه یک نقطه ضعف محسوب میشود و در نظر برخی اساتید مصاحبه کننده امتیاز منفی در پی خواهد داشت. پس جدای از سهم این درس در آزمون کتبی، درصد بالای این درس میتواند یک امتیاز مثبت برای مصاحبه به حساب بیاید. از این رو به همه عزیزانی که قصد جدی برای ادامه تحصیل در دانشگاههای برتر را دارند، توصیه میکنیم برای درس استعداد تحصیلی برنامه جدی داشته باشند.
عوامل تعیین کننده درصد داوطلب در درس استعداد تحصیلی
کسب درصد بالا در درس استعداد تحصیلی مستلزم 3 اقدام مهم به شرح زیر است:
- یادگیری تکنیکها و مفاهیم مبنایی هر مبحث
- حل تست های متعدد
- پی بردن به اشکالات در پاسخ به تستها و رفع نقاط ضعف
در این فرآیند 3 مرحلهای حساس ترین مورد، حل تستهای متعدد است. همه ساله شاهد این هستیم که درصد بسیار زیادی از تستهای این بخش آزمون دکتری دقیقا مشابه تستهای سالهای گذشته است. البته نه لزوما در همان گروه امتحانی. بلکه ممکن است الگوی طرح سوالات استعداد تحصیلی بین گروههای مختلف چرخش داشته باشد و مثلا سوالی که در گروه علوم انسانی آمده، سال بعد مشابهاش برای گروه دیگری طرح شود. پس اگر ادعا کنیم در کسب درصد بالای استعداد تحصیلی مهمترین کار حل نمونه سوالات سالهای گذشته گروههای مختلف است، ادعایی گزاف نخواهد بود.
اما نکتهای که باید به آن دقت کرد این است که از تستهای سالهای گذشته که تعداد آنها بسیار زیاد است، برخی تستها مناسب نیستند. مثلا در هر آزمون تعدادی از سوالات به اصطلاح تله تستی هستند و کار کردن روی آنها به علت پیچیدگی غیر عادی و یا زمانبر بودن توصیه نمیشود.
همچنین هر چند ساختار سوالات استعداد تحصیلی در همه گروههای آزمون دکتری وزارت علوم (به جز گروه فنی-مهندسی) و نیز در آزمون دکتری وزارت بهداشت کاملا یکسان است، اما از آنجا که موضوع متن سوالات درک مطلب در هر گروه متفاوت بوده و متناسب با رشتههای همان گروه امتحانی است، لذا تنها برخی سوالات این بخش برای تمرین مناسب هستند و بهتر است داوطلب در مبحث درک مطلب صرفا تستهای گروه آزمایشی خود و نیز متنهای عمومی و قابل فهم برای همه داوطلبان را تمرین کند.
از طرف دیگر سطح کلی سوالات در برخی سالها خارج از استاندارد متعارف بوده است بدین معنا که برخی سالها آزمون بیش از حد سخت یا آسان بوده است. پس همه سوالات سالهای گذشته برای تمرین مناسب نیستند.
در سالهای گذشته به داوطلبان آزمون دکتری توصیه اکید میکردیم که حتما بعد از فراگیری تکنیکهای حل سوالات، نمونه سوالات گروه خود و سوالات مناسب و مرتبط سایر گروهها را حل کنند. اما این عزیزان در تعیین اینکه کدام دسته از سوالات گروههای دیگر برای تمرین بیشتر مناسب هستند، احساس سردرگمی و بلاتکلیفی میکردند. لذا بر آن شدیم تا در کتابی جدید، مجموعهای از سوالات استاندارد گروههای مختلف را به همراه سوالاتی مناسب از منابع دیگر گردآوری کنیم تا داوطلبان عزیز بتوانند با آسودگی خاطر به حل سوالات بپردازند. این کتاب برای همه رشتههای آزمون دکتری وزارت علوم و بهداشت مناسب است. اما در مورد گروه فنی-مهندسی 3 بخش از سوالاتشان که با سایر گروهها مشترک است در این کتاب پوشش داده شده است.
ساختار آزمون استعداد تحصیلی در 8 گروه آزمایشی (همه گروهها به جز فنی-مهندسی) مشابه است. در این گروهها سوالات استعداد تحصیلی شامل 5 مبحث به ترتیب زیر میباشد:
در زیر به یک نمونه از سوالات درک مطلب توجه فرمایید:
راهنمایی: در این بخش، دو متن به طور مجزا آمده است. هر یک از متنها را به دقت بخوانید و پاسخ سؤالهایی را که در زیر آن آمده است، با توجه به آنچه میتوان از متن استنتاج یا استنباط کرد، پیدا کنید و در پاسخنامه علامت بزنید.
بیردزلی، از اولین و سرسختترین مدافعان ضد قصدگرایی، موضوع تفسیر را متن اثر ادبی میدانست و متن را به عنوان امری مستقل، از قصد مؤلف آن جدا می دانست، متن برای تعین معنا، نیازی به قصد مؤلف ندارد و کنش متقابل میان کلمات و فرامتن است که معنا را متعین می سازد. او می پذیرفت که معنای موردنظر مؤلف و معنای متن می توانند در بسیاری از موارد یکی باشند؛ اما برخلاف قصدگرایان، استدلال می کرد که معنا همیشه توسط متن متعین می شود، نه قصد مؤلف.
بیردزلی تحت تأثیر «نظریه کنش بیانی» قرار داشت که در میانه قرن بیستم محبوبیت زیادی به دست آورده بود. نظریه پردازان علاقه مند به این نظریه، از جمله آستین، به این موضوع توجه کردند که بسیاری از کنش ها یا فعل ها با گفتن یا نوشتن انجام می شود. به طور مثال، کشیشی که در مراسم عروسی خطاب به یک زن و مرد می گوید: «من شما را زن و شوهر اعلام می کنم»، در حال انجام یک کنش است که از لحاظ قانونی و عرفی پیامدها و اثراتی دارد. تقاضا کردن، معذرت خواهی، قول دادن، تهدید کردن و بسیاری از اعمالی را که در زبان روزمره با گفتار انجام می شوند، می توان کنش بیانی نامید. البته الزام نیست که این کنش ها حتماً با گفتار انجام شوند. به طور مثال، شخصی می تواند با گذاشتن کف دو دست به یکدیگر عذرخواهی کند،
و مخاطبش از حرکات او به قصد و منظورش پی ببرد.
نظریه کنش بیانی تحت تأثیر «جنبش زبان روزمره» در زبان شناسی و فلسفه شکل گرفت که انگاره اصلی آن، تحت تأثیر ویتگنشتاین، مساوی دانستن معنا و کاربرد اظهارات زبانی بود. طبق این نظر، برای فهمیدن معنای یک اظهار زبانی، باید به کاربرد آن در زبان توجه کنیم. به عبارت دیگر، معنای اظهارها را نمی توان تنها با مراجعه به لغت نامه ها و دستور زبان فهمید. توجه به مقاصد «گوینده» یا «اظهارکننده» در نظریه کنش بیانی اهمیت زیادی دارد و این موضوع، با تأکید بیردزلی بر قراردادهای زبانی و بیرونی دانستن مقاصد مؤلف، در تضاد است.
راه حل بیردزلی در مقابل این تضاد، این بود که آثار «تخیلی» را «بازنمایی» های کنش های بیانی بنامد و حوزه ادبیات را از زبان روزمره جدا سازد. به این ترتیب، نویسنده آثار خیالی در حال انجام کنش های بیانی نیست، بلکه در حال بازنمایی کنش های بیانی شخصیت های داستانی است. بنابراین، تفسیر ادبی صرفاً به قراردادهای ادبی مربوط است. نه به امور واقع، به این ترتیب، برای فهم اثر ادبی (خیالی) نیازی به مقاصد مؤلف آن نداریم. بیردزلی از اصطلاح «کنش مضمون در بیان» استفاده می کند.
101- مقصود اصلی متن،کدام است؟
1) کندوکاو یک تضاد
2) توصیف یک رویکرد
3) ایجاد تغییر در یک روش تحلیل
4) ارائه فرضیهای در یک حوزه مطالعاتی
102- کدام مورد را میتوان درباره نظر قصدگرایی، از متن استنباط کرد؟
1) معنای متن، تجلی معنای مورد نظر مؤلف است.
2) کلماتی که مؤلف به کار میبرد، کنش بیانی هستند.
3) هدف اصلی خواننده یا منتقد، باید درک قصد نویسنده از تألیف باشد.
4) سبک نگارش یک مؤلف، متغیری وابسته به قصد او از نگارش است.
103- طبق متن، کدام مورد در خصوص نظریه «کنش بیانی»، صحیح است؟
1) دارای نوعی تضاد درونی است که در نظریه بیردزلی، انعکاس یافته است.
2) نظریه اصلی تأثیرگذار بر مدافعان ضد قصدگرایی است.
3) نقش زبانشناسی و فلسفه در نقدادبی را برجسته میکند.
4) بیشتر تأیید کننده نظریه مدافعان قصدگرایی است.
104- کدام مورد، با نظر بیردزلی هماهنگ نیست؟
1) تفسیر ادبی، براساس قراردادهای زبانی و بیرونی دانستن مقاصد مؤلف امکانپذیر است.
2) نویسنده اثر «تخیلی»، بسان آینهای، کنشهای بیانی شخصیتهای داستانی را منعکس میسازد.
3) تفاوتی اساسی میان کنش بیانی در حوزه زبان ادبی و زبان روزمره وجود ندارد.
4) مفهوم «کنش مضمون در بیان» تعارضی با نحوه تفسیر برخی متون خاص ندارد.
در زیر به دو نمونه از سوالات درک مطلب توجه فرمایید:
راهنمایی: برای پاسخگویی به سؤالهای این بخش، لازم است فقط موقعیتی را که در هر سؤال مطرح شده، مورد تجزیه و تحلیل قرار دهید و سپس گزینهای را که فکر میکنید پاسخ مناسبتری برای آن سؤال است، انتخاب کنید. هر سؤال را با دقت بخوانید و با توجه به مطالب مطرح شده در هر سؤال و نتایجی که بیان شده و بیان نشده ولی قابل استنتاج است، پاسخی را که صحیحتر به نظر میرسد، انتخاب و در پاسخنامه علامت بزنید.
109- این سؤال که «آیا در ممالک دیگر، کتابهای ما را میخوانند؟» را با چند نفری در میان گذاشتهام، کسانی که یا در غرب زندگی کردهاند یا میکنند، از منتقد ادبی تا آدمهایی عادی که صرفاً کتاب میخوانند. آقای «الف» که مدرک دکترایش را از دانشگاه کوئینزلند استرالیا گرفته و طبعاً به دلیل تحصیلاتش چند سالی را در آن کشور گذرانده، میگوید: «در کتابفروشیهای استرالیا و مشخصاً سیدنی، اثری از کتابهای ایرانی نمیبینید؛ حتی مثلاً کاری از مهمترین آثار ادب فارسی دیده نمیشود». این منتقد ادبی، علت این مسئله را تیراژ پایین رمانهای فارسی در ترجمه میداند.
کدام مورد، در صورتیکه صحیح فرض شود، به بهترین وجه، ادعای آقای «الف» را تضعیف میکند؟
1) برخی منتقدین ادبی بر این باورند که در عصر حاضر، مشغله زیاد مردم، اقبال آنها به آثار ادبی، به ویژه داستان و رمان را تحت تأثیر قرار داده است.
2) در برخی کشورهای خارجی،به ویژه در کشورهای شرقی، فرهنگ مردم به فرهنگ بومی ما نزدیکتر است.
3) سطح سواد ادبی مردم در کشور استرالیا در مقایسه با مردم ممالک غربی، به نسبت پایینتر است.
4) تیراژ پایین کتابهای ادب فارسی در استرالیا، به خاطر فروش کم آنها است.
110- این راست است که ترقی بشر در جهان اخلاق، به پای ترقی او در جهان صنعت نمیرسد، اما خطاست اگر پیشرفت تمدن و اخلاق را دارای تناسب معکوس بدانیم و معتقد شویم که ترقی اولی، موجب تنزل دومی بوده است. حقیقت این است که این هر دو در تکامل بوده و هست اما بر اثر عواملی که اینجا جای بحث نیست، در دو سه قرن اخیر، ترقی صنعت و دانش، بسیار سریعتر از اخلاق بوده است.
کدام مورد، فرض مستتر در استدلال نویسنده متن است؟
1) به واقع، امکان ارزیابی و سنجش پیشرفت اخلاقی وجود دارد.
2) اخلاق مردم در سه دهه پیش، پایینتر از سطح اخلاقی مردم در حال حاضر بوده است.
3) اگر به خاطر رشد اخلاقی انسان در طول تاریخ نبود، امروز شاهد چنین پیشرفت عظیمی در تمدن بشری نبودیم.
4) افرادی که به پیشرفت اخلاقی بشر ا عتقاد ندارند، راه را برای سوءاستفاده از دستاوردهای صنعتی فراهم میآورند.
در زیر به یک نمونه از سوالات تحلیلی توجه فرمایید:
در این بخش، توانایی تحلیلی شما مورد سنجش قرار میگیرد. سوالها را به دقت بخوانید و پاسخ صحیح را در پاسخنامه علامت بزنید.
راهنمایی: با توجه به اطلاعات زیر، به سوالات 116 تا 119 پاسخ دهید.
کودکی پنج قوطی خالی هماندازه نوشابه مشکی، نوشابه زرد، لیموناد، ماءالشعیر و دوغ در اختیار دارد. او سه تا از قوطیها را روی یکدیگر و دو قوطی دیگر را روی هم میچیند و دو ستون از قوطیها درست میکند.اطلاعات زیر موجود است:
* قوطی نوشابه زرد، نه دقیقا روی قوطی دوغ قرار دارد و نه دقیقا زیر قوطی لیموناد.
* هر کدام از قوطیهای نوشابه زرد و مشکی، در ستونهای مختلفی قرار دارند.
* اگر جای دو قوطی که در راس ستونها (بالاترین قوطی) قرار دارند را با یکدیگر عوض کنیم، محدودیتهای قبل نقض نمیشوند.
116- اگر قوطی پایینی ستونی که دو قوطی دارد، لیموناد باشد، کدام قوطی دقیقا زیر قوطی ماءالشعیر است؟
1) زیر قوطی ماءالشعیر، قوطی وجود ندارد.
2) نوشابه مشکی
3) نوشابه زرد
4) دوغ
117- اگر قوطی نوشابه زرد، بین دو قوطی دیگر قرار گرفته باشد، جای چند قوطی دیگر، به طور قطع مشخص میشود؟
1) 4
2) 2
2) 1
4) صفر
118- اگر قوطیهای نوشابه مشکی و دوغ در یک ارتفاع قرار گرفته باشند، کدام مورد در خصوص ماءالشعیر صحیح است؟
1) با قوطی لیموناد، در یک ارتفاع قرار دارد.
2) بالاترین قوطی ستون خود نیست.
3) دقیقا روی نوشابه مشکلی است.
4) دقیقا زیر قوطی لیموناد است.
119- اگر در یکی از ستونها، قوطی لیمواد بالاتر از قوطی نوشابه زرد قرار گرفته باشد، جای قرار گرفتن کدام قوطیها، به طور قطع مشخص میشود؟
1) لیموناد و نوشابههای زرد و مشکی
2) نوشابههای زرد و مشکی و دوغ
3) لیموناد، دوغ و نوشابه مشکی
4) ماءالشعیر، دوغ و لیموناد
در زیر به چند نمونه از سوالات کمیتی توجه فرمایید:
این بخش از آزمون استعداد، از انواع مختلف سوالهای کمی، شامل مقایسههای کمی، استعداد عددی و ریاضیاتی، حل مسئله و … تشکیل شده است.
* توجه داشته باشید به خاطر متفاوت بودن نوع سوالات این بخش از آزمون، هر سوال را براساس دستورالعمل ویژهای که در ابتدای هر دسته سوال آمده است، پاسخ دهید.
راهنمایی: هر کدام از سوالات 124 تا 127 را به دقت بخوانید و جواب هر سوال را در پاسخنامه علامت بزنید.
124- بین اعداد هر کدام از شکلهای زیر، ارتباط خاص و یکسانی برقرار است. به جای علامت سوال، کدام عدد باید قرار گیرد؟
1) 4
2) 3
3) 2
4) 1
125- شکل زیر، دو مستطیل یکسان و یک مثلث را نشان میدهد. اگر مساحت مثلث 25 درصد مساحت کل شکل باشد، نسبت عرض به طول مستطیل کدام است؟
1) 4 به 7
2) 3 به 7
3) 2 به 3
4) 1 به 3
126- سه نفر به اسامی A، B و C، به اتفاق کاری را شروع و به انجام رساندهاند. نسبت مجموع فعالیت A و B به فعالیت C، برابر 5 به 1 و نسبت مجموع فعالیت A و C به فعالیت B، برابر 3 به 1 است. تقریبا چند درصد از کل کار را A انجام داده است؟
1) 58
2) 55
3) 46
4) 2
127- پس از پنج سال، تعداد مردان و زنان یک روستا، به ترتیب، 75 و 25 درصد افزایش مییابد. اگر در این مدت، تعداد اهالی این روستا 57 درصد افزایش پیدا کرده باشد، نسبت تعداد زنان به مردان در این روستا، قبل از افزایش جمعیت، کدام بوده است؟
1) 6 به 15
2) 7 به 16
3) 8 به 15
4) 9 به 16
اما در مورد گروه آزمایشی فنی- مهندسی، سوالات تجسمی جایگزین سوالات منطقی شده است.
در زیر به چند نمونه از سوالات تجسمی توجه فرمایید:
راهنمايي: این بخش از آزمون استعداد، سوالهایی از نوع تجسمی را شامل میشود. هر یک از سوالهای 124 تا 130 را بهدقت بررسی نموده و جواب صحیح را در پاسخنامه علامت بزنید.
راهنمایی: در سوال 128، روی هر یک از برشهای هفتصلعی نشان داده شده، هفت شکل متفاوت قرار گرفته است. در صورتیکه جابهجایی هر دو برش با یکدیگر، یک حرکت حساب شود، با حداقل چند حرکت، هفتضلعی سمت چپ به هفتضلعی سمت راست تبدیل میشود؟
128–
1) 4
2) 5
3) 6
4) 7
راهنمایی: در سوال 129، از چپ به راست، ارتباط خاصی بینِ الگوها وجود دارد. بهجای علامت سوال، کدام الگو (موارد 1 تا 4) باید قرار بگیرد تا این ارتباط همچنان حفظ شود؟
129–
راهنمایی: در سوال 130، یک مکعب از سه زاویه گوناگون نشان داده شده است. کدام مورد، نمیتواند تصویری از این مکعب باشد؟
130–
توجه داشته باشید در بخش اول، سوالات درک مطلب برای هر گروه آزمایشی از متنهای تخصصی مرتبط با همان گروه انتخاب شده است. لذا هرچند داوطلبان میتوانند از متنهای درک مطلب سایر رشتهها به عنوان تمرین استفاده کنند، متنهای مرتبط با گروه آزمایشی خود را راحتتر جواب خواهند داد.
در مورد بخشهای منطقی، تحلیلی و کمیتی، سوالات در همه گروهها مشابه است و عملا نوع سوالات، مستقل از گروه آزمایشی می باشد. لذا توصیه میگردد داوطلبان در این بخش، سوالات سایر گروهها را نیز پاسخ دهند.
بخش تجسمی، مختص گروه فنی-مهندسی است و داوطلبان سایر رشته ها نیازی به مرور این بخش ندارند. داوطلبان گروه فنی-مهندسی به جای بخش منطقی، باید تجسمی را مطالعه کنند.
در مجموع میتوان گفت که به جز سوالات درک مطلب، و سوالات تجسمیِ گروه فنی-مهندسی، مابقی مباحث میان همه گروههای آزمایشی خیلی مشابه است.
تعداد سوالات برای بخشهای مختلف آزمون در سالهای مختلف به صورت زیر بوده است:
سال 90 |
سال 91 |
سال 92 |
سال 93 تا الان |
|
بخش اول: درک مطلب |
10 سوال (3متن) |
15 سوال (3متن) |
10 سوال (3متن) |
8 سوال (2متن) |
بخش دوم: منطقی |
10 سوال |
15 سوال |
10 سوال |
7 سوال |
بخش سوم: تحلیلی |
10 سوال |
15 سوال |
10 سوال |
8 سوال |
بخش چهارم: کمی |
10 سوال |
15 سوال |
10 سوال |
7 سوال |
تعداد کل سوالات |
40 |
60 |
40 |
30 |